Ο Σύλλογος Μας
Η ψηφιακή ιστορικής περιήγησης είναι μία προσπάθεια να διασώσουμε την πολιτισμική κληρονομία του Μεγάλου Λιβαδίου παρέχοντας ταυτόχρονα στον επισκέπτη πληροφορίες για την ιστορία του τόπου. Χρησιμοποιούμε δισδιάστατους γραμμωτούς κώδικες (QR-codes) τυπωμένους πάνω σε ξύλινες πινακίδες που τοποθετούνται κοντά σε τοπόσημα του χωριού και οι οποίοι, όταν σαρωθούν με την κάμερα ενός κινητού smartphone, οδηγούν σε ιστοσελίδες που ανεβαίνουν στο δίκτυο. Καλή περιήγηση!
*Μπορείτε να περιηγηθείτε στις παρακάτω ενότητες χρησιμοποιώντας το menu στα δεξία. Ξεκινώντας με λίγα λόγια για την ιστορία, συνεχίζοντας με το πετρόκτιστο κτίριο της αστυνομίας, το διοικητήριο, το διαμάντι του Μεγάλου Λιβαδίου την “Σκάλα”, και τέλος το μνημείο. (απο πάνω προς τα κάτω)
Πανοραμική άποψη της παραλίας του Μ.Λιβαδίου τραβηγμένη περίπου στα 1935. Το σχολείο φαίνεται στο δεξί άκρο. Η κεραμοσκεπή αντικαταστάθηκε το 1952 με πλάκα.
Στέκεστε μπροστά από το κτίριο που στέγαζε το σχολείο των παιδιών των εργατών που δούλευαν στην εταιρεία εκμετάλλευσης των μεταλλείων. Κατασκευάστηκε (αρχικά με κεραμοσκεπή) στις αρχές του 20ου αιώνα με χρήματα από το ταμείο αλληλοβοήθειας των εργατών και είχε περίπου 130 μαθητές.
Λίγα λόγια για την αρχή των μεταλλείων στα τέλη του 19ου αιώνα: Το 1869 παραχωρείται, με βασιλικό διάταγμα, στην Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία το πλουσιότερο μέρος της μεταλλειούχου εκτάσεως στον Κουταλά και το Μ.Λιβάδι στο νοτιοδυτικό μέρος του νησιού. Εκτός από τον σίδηρο της Σερίφου, η εταιρεία εκμεταλλεύεται λιγνίτη στην Αντίπαρο και την Κύμη, καθώς και μεταλλεία στην Τήνο και τον Ωρωπό. Το 1875, λόγω της περιορισμένης εσωτερικής αγοράς, η εταιρεία κηρύσσει πτώχευση. Το 1880 ιδρύεται η Γαλλική εταιρεία Σέριφος-Σπηλιαζέζα η οποία εκμισθώνει τα μεταλλεία Σερίφου στον Γερμανό μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γρώμανν ο οποίος εγκαθίσταται στη Σέριφο. Η έδρα της εταιρείας είναι αρχικά στον Κουταλά, αλλά σύντομα μεταφέρεται στο Μέγα Λιβάδι στο οποίο αναπτύσσεται ένας ολόκληρος οικισμός με πλήθος εργατικών κατοικιών, αστυνομία, χημείο, δημόσιες τουαλέτες, νοσοκομείο, σχολείο και το διοικητήριο, ένα νεοκλασικό κτίριο που αποτελεί την κατοικία των Γρώμανν.
Φωτογραφικό πορτρέτο ζεύγους, το σχολείο φαίνεται στο βάθος αριστερά.
Η φωτογραφία απεικονίζει τον δάσκαλο του σχολείου με τους μαθητές στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο περιηγητής Τρύφων Ευαγγελίδης, που επισκέφτηκε τη Σέριφο και εξέδωσε μία μικρή μελέτη το 1909, γράφει για το Μέγα Λιβάδι: “Μετά τον Άσπρο Πύργο, η οδός κατεβαίνει μέχρι το Μεγάλο Λιβάδι, όπου βρίσκεται ο νέος συνοικισμός της Σερίφου (κάτοικοι 590). Το Μέγα Λιβάδι βρίσκεται μέσα σε μία κοιλάδα που περικλείεται από δύο βουνά, διάτρητα από μεταλλευτικές στοές, στέκονται σιδηροδρομόφρακτα ως σιδηροπαγείς όγκοι, που συν τω χρόνω θα μεταβληθούν σε χρήμα! Όλη η κοιλάδα είναι κατάφυτη με λαχανόκηπους και οπωροφόρα δέντρα και αμπέλια. Στο μεγαλύτερο μέρος της και κατά μήκος της ακτής εκτείνονται τα οικήματα, τα εστιατόρια και τα καφενεία των εργατών. Ακόμη και οι χαμηλές πλαγιές των βουνών καταλαμβάνονται από σπίτια. Προς τα δεξιά, στην άκρη της παραλίας, βρίσκεται η γραφική κατοικία του διευθυντή των μεταλλευτικών εργασιών κ.Γρώμανν, προξένου της Αγγλίας. Στο ιδιαίτερο γραφείο του υπάρχουν συλλογές φυσικών πετρωμάτων του νησιού και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων που κατά καιρούς έφερναν στο φως οι μεταλλευτικές εξορύξεις.”
[λήψη: Τρύφωνος Ευαγγελίδη (1909) “Η Νήσος Σέριφος και αι περί αυτήν νησίδες“]
[λήψη: Θεόδωρου Αργουζάκη (1904) “Μέχρι Σερίφου“]
Χορός μαθητών και μαθητριών της Γρωμαννείου Σχολής. Η φωτογραφία έχει τραβηχτεί στις αρχές του 20ου αιώνα μπροστά από την είσοδο του σχολείου. Στο βάθος διακρίνεται το κτίριο που στέγαζε τα γραφεία διοίκησης των μεταλλείων, στα αριστερά η θάλασσα.
Η προτομή του Κωσταντίνου Σπέρα
Στην είσοδο του σχολείου έχει στηθεί η προτομή του Κώστα Σπέρα, πρωτεργάτη της γενικής απεργίας και εξέγερσης των μεταλλωρύχων που έγινε στο Μέγα Λιβάδι το 1916. Ο Σπέρας γεννήθηκε στη Σέριφο το 1893 αλλά μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια αποκτώντας σημαντική μόρφωση για την εποχή φοιτώντας στη γαλλική σχολή των Φρέρηδων. Στην Αίγυπτο ήρθε σε επαφή με αναρχικούς που είχαν έντονη παρουσία ανάμεσα στους καπνεργάτες. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες και μιλούσε γαλλικά και αραβικά. Το 1916 θα έρθει στη Σέριφο μετά από αίτημα των εργατών για να οργανώσει το σωματείο μεταλλωρύχων και να ξεκινήσει από τη θέση του προέδρου έναν αγώνα, διεκδικώντας οκτάωρη εργασία, ασφαλείς συνθήκες εργασίας και αύξηση του ημερομίσθιου. Όταν οι Σεριφιώτες θα δουν ότι οι συνεχείς εκκλήσεις και επιστολές δεν φέρουν αποτέλεσμα θα κλιμακώσουν τον αγώνα τους προχωρώντας σε γενική απεργία τον Αύγουστο. Η εργοδοσία θα καλέσει τη βασιλική χωροφυλακή η οποία θα επιτεθεί στους απεργούς που βρίσκονται συγκεντρωμένοι στον χώρο φόρτωσης του μεταλλείου, προκαλώντας έτσι γενικευμένη σύρραξη με δεκάδες τραυματίες και νεκρούς πέντε εργάτες και τέσσερις χωροφύλακες μεταξύ των οποίων και ο ενωμοτάρχης. Τα αιματηρά γεγονότα αποτυπώνονται σε ένα σύντομο βιβλίο που έγραψε ο Σπέρας στη συνέχεια στις φυλακές της Σύρου τον Νοέμβριο του 1916 (“Η Απεργία της Σερίφου: Ήτοι Αφήγησις των αιματηρών σκηνών της 21ης Αυγούστου 1916 εις τα μεταλλωρυχεία του Μεγάλου Λειβαδίου της Σερίφου”). Δύο χρόνια αργότερα συμμετέχει στις διαδικασίες για την ίδρυση της ΓΣΣΕ υποστηρίζοντας ότι η Συνομοσπονδία θα πρέπει να είναι ανεξάρτητη από πολιτικά κόμματα, άποψη η οποία δεν γίνεται αποδεκτή από το σύνολο των εκπροσώπων. Το 1926 αποπέμπεται τελικά από τη ΓΣΕΕ ως “εχθρός της εργατικής τάξης”. Λίγα είναι γνωστά για τη μετέπειτα πορεία του, γνωρίζουμε όμως ότι διέμενε στο Μεταξουργείο και δούλευε στα εκδοτήρια εισιτηρίων των τρένων. Θα αποκτήσει δύο κόρες από την πρώτη του γυναίκα και μία κόρη από τον δεύτερο γάμο. Σύμφωνα με τον Λ.Κόττη σε όλη τη διάρκεια της ζωής του θα φυλακιστεί και θα εκτοπιστεί συνολικά 109 φορές. Εκτελέστηκε το 1943 στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο…
Ο Κώστας Σπέρας
Πανοραμική άποψη της παραλίας του Μ.Λιβαδίου τραβηγμένη περίπου στα 1935. Το κτίριο της αστυνομίας με κεραμοσκεπή φαίνεται στη μέση.
Το πετρόκτιστο κτίριο που βρίσκεται πάνω στην παραλία του χωριού ήταν στα όψιμα χρόνια των μεταλλείων (μετά το 1954) ο αστυνομικός σταθμός της κοινότητας.
Μαρτυρίες παλαιότερων κατοίκων του χωριού βεβαιώνουν ότι, πριν τον πόλεμο, ο αστυνομικός σταθμός στεγαζόταν σε άλλο επίμηκες οίκημα, που βρίσκεται εντός του στενού, στα δεξιά του διοικητήριου, στη δυτική άκρη ενός μεγάλου λαχανόκηπου που υπήρχε πίσω από την παραλία, και δίπλα από την τότε αποθήκη υλικών. Το πιο πιθανό είναι ότι μέσα σε εκείνο το κτίριο εγκλωβίστηκε το συμβούλιο του σωματείου των μεταλλωρύχων εργατών κατά τα αιματηρά γεγονότα της εξέγερσης του 1916.
Ο υπομοίραρχος της βασιλικής χωροφυλακής, ερχόμενος στη Σέριφο με 30 χωροφύλακες τον Αύγουστο του 1916, είχε επιφορτιστεί από την Κυβέρνηση των Αθηνών να λύσει τις διαφορές μεταξύ της εργοδοσίας και των εργατών. Το σωματείο των μεταλλωρύχων, με πρόεδρο τον Κώστα Σπέρα, έχει εν τω μεταξύ κηρύξει γενική απεργία διεκδικώντας οκτάωρη εργασία, ασφαλείς συνθήκες εργασίας και αύξηση του ημερομίσθιου από τον Γεώργιο Γρώμανν, εργολάβο της γαλλικής μεταλλευτικής εταιρείας «Σέριφος-Σπηλιαζέζα».
Η παραλία του Μ.Λιβαδίου τη δεκαετία του 70. Το κτίριο της αστυνομίας διακρίνεται στα αριστερά.
Μέσα στον αστυνομικό σταθμό, ο υπομοίραρχος της χωροφυλακής Χ.Χρύσανθος, άνθρωπος νευρασθενικός και βίαιος σύμφωνα με τη μαρτυρία του Σπέρα, εγκλωβίζει στο κρατητήριο το συμβούλιο του σωματείου και βαδίζει με τη δύναμη των χωροφυλάκων προς το πλάτωμα της σκάλας φόρτωσης όπου βρίσκονται συγκεντρωμένοι οι εργάτες, αρνούμενοι να φορτώσουν με μετάλλευμα το καράβι που έχει έρθει. Φτάνοντας στον τόπο συγκέντρωσης, παρατάσσει τους χωροφύλακες στο άκρο της αποβάθρας σε απόσταση μερικών μόλις μέτρων απ’ το συγκεντρωμένο πλήθος. Έχοντας δώσει 5 λεπτά διορία στους απεργούς για να διαλυθούν, και βλέποντας ότι οι συγκεντρωμένοι δεν δείχνουν διάθεση να υπακούσουν, τραβάει το περίστροφο και πυροβολεί «εν ονόματι του νόμου και του Βασιλέως» σκοτώνοντας τον πρώτο εργάτη, τον Θεμιστοκλή Κουζούπη, διατάσσοντας ταυτόχρονα και τους χωροφύλακες να πυροβολήσουν. Ο Σπέρας αφηγείται: «Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται. Οι απεργοί, βλέποντας τη στάση των αστυνομικών οργάνων, εφόρμησαν εναντίον τους και, χρησιμοποιώντας τους σιδηρόληθους που βρίσκονταν σε αφθονία τριγύρω, τους λιθοβολούσαν με λύσσα. Σε ριπή οφθαλμού δέκα από τους χωροφύλακες κατακρημνίσθηκαν απ’ την αποβάθρα, ενώ οι υπόλοιποι υποχωρούσαν αμυνόμενοι καθώς υφίσταντο την επίθεση των απεργών […]».
Το κτίριο επί της παραλίας καταστράφηκε το 2013 από φωτιά που ξέσπασε στα ορεινά και κατέβηκε μέχρι την παραλία του Μεγάλου Λιβαδίου, καταστρέφοντας επίσης και το μεγάλο νεοκλασικό κτίριο της διοίκησης των μεταλλείων (την οικία των Γρώμανν) που βρίσκεται στο δεξί άκρο της παραλίας.
Πρόσοψη του κτιρίου του διοικητηρίου σε φωτογραφία του 2005
Το κτίριο μπροστά από το οποίο στέκεστε αποτελούσε την κατοικία του εργολάβου των μεταλλίων Αιμιλίου Γρώμανν και τα γραφεία διοίκησης της εταιρείας. Πρόκειται για ένα επιβλητικό μακρόστενο διώροφο κτίριο με εμφανή στοιχεία της αρχιτεκτονικής των νεοκλασικών επαύλεων του τέλους του 19ου αιώνα.
Στη δυτική πλευρά υπήρχε μία μεγάλη αίθουσα με έξοδο σε εξώστη προς τη θάλασσα (κάτω από τον οποίο ο Γρώμανν τοποθετούσε τη βάρκα τους χειμερινούς μήνες). Στο ισόγειο υπήρχε μία σειρά δωματίων που στέγαζαν τα γραφεία της εταιρείας και τα σχεδιαστήρια των μηχανικών. Στον όροφο ήταν οι χώροι κατοικίας της οικογένειας Γρώμανν στην πρώτη περίοδο και των διευθυντικών στελεχών της εταιρείας μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι δύο κεντρικές όψεις του κτιρίου είναι ιδιαίτερα επιμελημένες. Η κύρια όψη διαμορφώνεται με άξονα συμμετρίας την κεντρική δίδυμη μαρμάρινη σκάλα. Τα δύο ακραία τμήματα προεξέχουν ελαφρά από το υπόλοιπο κτίριο και φέρουν αετώματα, ενώ στο μεσαίο βρίσκεται η είσοδος.
Η παραλία του Μεγάλου Λιβαδίου στα τέλη της δεκαετίας του 1880. Το διοικητήριο διακρίνεται στο βάθος.
Η εξωτερική τοιχοποιία είναι λιθόκτιστη με γωνιακούς πεσσούς από πωρόλιθο, που δεν υπάρχει στη Σέριφο, και μάλλον μεταφέρθηκαν από τη Μήλο. Η στέγη ήταν ξύλινη και καλύπτονταν από κεραμίδια. Στην κύρια όψη του κτιρίου ήταν διαμορφωμένος χώρος με φοίνικες, κάποιοι από τους οποίους στέκουν ακόμη. Στην πίσω πλευρά υπάρχει αυλή η οποία οριοθετείται από τον βράχο της πλαγιάς και αρχικά ήταν διαμπερής αλλά αργότερα έκλεισε με βοηθητικά κτίσματα που λειτουργούσαν ως μαγειρεία, πιθανώς πλυσταριά και χώροι προσωπικού. Στα δυτικά υπήρχε μεγάλος ανοικτός εξώστης με κολονάκια και μεταλλικό κιγκλίδωμα με χαρακτηριστικά art-nouveau.
Η παραλία του Μεγάλου Λιβαδίου στα τέλη της δεκαετίας του 1880. Το διοικητήριο διακρίνεται στο βάθος.
Στην πρώτη φάση (1869 – 1875) υποθέτουμε ότι η νοτιοανατολική όψη του κτιρίου αποτελούσε την κύρια όψη του, η είσοδος γινόταν μόνο από το κεντρικό κλιμακοστάσιο και τα ανοίγματα παραπλεύρως της κεντρικής πόρτας εισόδου ήταν φεγγίτες. Οι όροφοι δεν επικοινωνούσαν άμεσα μεταξύ τους παρά μόνο από την κεντρική κλίμακα και οι χρήσεις τους ήταν σαφώς διαχωρισμένες σε κατοικία του διοικητή στον όροφο και γραφεία στο ισόγειο.
Η δεύτερη φάση (1875-1963) τελειώνει με την παύση της λειτουργίας των μεταλλείων. Αυτή την περίοδο κατασκευάστηκαν οι προσθήκες στα βορειοανατολικά και νοτιοδυτικά, η νέα σκεπή, η εσωτερική ξύλινη σκάλα που συνέδεε το ισόγειο με τον όροφο, οι εσωτερικοί διαχωριστικοί τοίχοι στον όροφο καθώς και οι βοηθητικοί χώροι στο πίσω μέρος του κτιρίου.
Από το 1963 το κτίριο παύει να λειτουργεί και εγκαταλείφθηκε με την παύση της εξορυκτικής δραστηριότητας. Σε αυτό το διάστημα πραγματοποιείται η ασύμβατη με το υπόλοιπο κτίριο προσθήκη στη βορειοανατολική πλευρά.
Τρισδιάσταση απεικόνιση του κάτω και επάνω ορόφου πριν καταστραφεί από τη φωτιά του 2013
Το κτίριο του διοικητηρίου καταστράφηκε το 2013 από φωτιά που ξέσπασε στα ορεινά και κατέβηκε μέχρι την παραλία του Μεγάλου Λιβαδίου, καταστρέφοντας επίσης και το κτίριο της αστυνομίας που βρίσκεται επί της παραλίας.
* Πληροφοριακό υλικό και αρχιτεκτονικά σχέδια έχουν αντληθεί από τη διπλωματική εργασία των Μ.Δάνου & Ε.Κοτσίκου (2006).
ο Μεγάλο Λιβάδι στα τέλη της δεκαετίας του 1880. Διακρίνονται δύο σκάλες φόρτωσης μεταλλευμάτων, μία στο δεξί και μία στο αριστερό άκρο του όρμου. Το νεοκλασικό επίμηκες κτίριο στα δεξιά είναι το διοικητήριο, η οικία του γερμανού εργολάβου των μεταλλείων Αιμίλιου Γρώμανν.
Η γέφυρα φόρτωσης, ή αλλιώς η “Σκάλα” όπως την ονομάζουμε στο χωριό, χρησιμοποιούνταν για την φόρτωση των μεταλλευμάτων στα καράβια. Αρχικά ήταν κατασκευασμένη από ξύλο αλλά αντικαταστάθηκε τη δεκαετία του ’30 από τη μεταλλική κατασκευή που βλέπουμε σήμερα. Στα τοιχία της έχει χρησιμοποιηθεί μπουρσουλάνα, ένα συνδετικό υλικό σαν το τσιμέντο που εξαγόταν απ’ την ηφαιστειογενή γη της Σαντορίνης.
Η Σκάλα στις αρχές του 20ου αιώνα.
Kαλοκαίρι του 1936. Η καινούργια σκάλα φόρτωσης των μεταλλείων είναι ακόμη υπό κατασκευή
Στο πλάτωμα μπροστά από τη Σκάλα συγκεντρώθηκαν οι απεργοί εργάτες τον Αύγουστο του 1916, αρνούμενοι να φορτώσουν με μετάλλευμα το καράβι που είχε έρθει, διεκδικώντας οκτάωρη εργασία, ασφαλείς συνθήκες εργασίας και αύξηση του ημερομίσθιου.
Η Σκάλα περίπου στα μέσα του 20ου αιώνα.
Ο Γεώργιος Γρώμανν, εργολάβος της γαλλικής μεταλλευτικής εταιρείας “Σέριφος-Σπηλιαζέζα”, έχοντας αποτύχει να κάμψει τους απεργούς, αποστέλλει τηλεγράφημα στο υπουργείο εσωτερικών αναφέροντας αναληθώς ότι οι εργάτες έχουν πυρπολήσει αποθήκες υλικού κι ότι δεν πρόκειται περί απεργίας αλλά περί στασιαστικού κινήματος που απαιτεί την καταστολή από τα σώματα ασφαλείας. Λίγες μέρες αργότερα η κυβέρνηση των Αθηνών αποβιβάζει 30 χωροφύλακες υπό τις διαταγές του υπομοίραρχου Χ.Χρύσανθου για να λύσει τις διαφορές μεταξύ της εργοδοσίας και των εργατών. Η σύγκρουση που ακολουθεί μεταξύ των απεργών και της βασιλικής χωροφυλακής θα έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο πέντε εργατών, τεσσάρων χωροφυλάκων και των τραυματισμό δεκάδων πολιτών. Τα αιματηρά γεγονότα της εξέγερσης αποτυπώνονται σε ένα σύντομο βιβλίο που έγραψε ο Κώστας Σπέρας, πρόεδρος του σωματείου των μεταλλωρύχων, στις φυλακές της Σύρου.
Η παραλία του Μεγάλου Λιβαδίου στα τέλη της δεκαετίας του 1880.
Στέκεστε μπροστά στο μνημείο των εξεγερμένων Σεριφιωτών του 1916.
Λίγα λόγια για το κλίμα της εποχής: Στα τέλη του 19ου αιώνα ιδρύεται η γαλλική μεταλλευτική εταιρεία “Σέριφος-Σπηλλιαζέζα” η οποία και εκμισθώνει τα μεταλλεία Σερίφου στον γερμανό μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γρώμανν. Στα πρώτα χρόνια η λειτουργία της εταιρείας πρέπει να ήταν δύσκολη, όμως σταδιακά από το 1890 η μεταλλευτική δραστηριότητα αρχίζει να γνωρίζει άνθηση λόγω της ανόδου της διεθνούς οικονομίας με συνέπεια να αυξάνεται και η ζήτηση σε ακατέργαστα μέταλλα. Η οικονομική ευρωστία που γνωρίζει η εταιρεία στη Σέριφο στις αρχές του 20ου αιώνα δεν φαίνεται να βοηθά στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου των μεταλλωρύχων.
Το 1906 ο Αιμίλιος πεθαίνει και τον διαδέχεται ο γιος του Γεώργιος Γρώμανν. Την ίδια περίοδο η ελληνική μεταλλευτική βιομηχανία μπαίνει σε κρίση που σχετίζεται με τον διεθνή ανταγωνισμό και τη μειωμένη ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εταιρειών. Αυτό οδηγεί στον περιορισμό της εξορυκτικής δραστηριότητας, στη μείωση των απασχολούμενων εργατών και στην συμπίεση των μισθών προς τα κάτω. Η οικονομικές δυσκολίες σε συνδυασμό με τις ιδεολογικές ζυμώσεις που γίνονται εκείνη την εποχή στους χώρους των εργαζομένων σχετίζονται με τις απεργίες που ξεσπούν σε διάφορα μεταλλεία της Ελλάδας, όπως στο Λαύριο (1910), στην Κύμη (1912) και τελικά στη Σέριφο το 1916.
Εργάτες στα λατομεία της Σερίφου, τέλος του 1880.
Οδεύοντας προς την εξέγερση: Οι συνθήκες εργασίας των μεταλλωρύχων στη Σέριφο ήταν δύσκολες. Φαίνεται ότι η συμπεριφορά των Γρώμμαν προς τους εργάτες ήταν αυταρχική και, υποβοηθούμενοι από τις τοπικές αρχές, είχαν καταφέρει να ελέγχουν τη ζωή του νησιού εκμεταλλευόμενοι την ένδεια των ντόπιων, οι οποίοι ήταν αναγκασμένοι να δουλεύουν στις μεταλλευτικές στοές για πολλές ώρες τη μέρα και για ελάχιστα χρήματα, θέτοντας συχνά τη ζωή τους σε κίνδυνο λόγω των συχνών κατολισθήσεων.
Το καλοκαίρι του 1916 οι Σεριφιώτες μεταλλωρύχοι αποφασίζουν να δημιουργήσουν σωματείο ώστε να διεκδικήσουν συντονισμένα από την εργοδοσία οκτάωρη εργασία, ασφαλείς συνθήκες εργασίας και αύξηση του ημερομίσθιου. Δημιουργούν μία επιτροπή που καταφθάνει στην Αθήνα για να αναθέσει στον Κωσταντίνο Σπέρα, έναν μορφωμένο για την εποχή Σεριφιώτη, να αναλάβει την οργάνωση και σύσταση του σωματείου. Τον Ιούλιο του 1916, 460 μεταλλωρύχοι εγκρίνουν το καταστατικό και υποβάλλουν τα αιτήματά τους στον διευθυντή της εταιρείας “Σέριφος-Σπηλιαζέζα”, ο οποίος, αρνούμενος να μπει σε διάλογο, διακόπτει τις εργασίες για να εξαναγκάσει τους εργάτες να υποκύψουν. Ενώ οι διάφοροι τρόφιμοι και μαγκουροφόροι της εταιρείας προσπαθούν να κάμψουν τις αντιδράσεις των εργατών, μία τριμελής επιτροπή του σωματείου μεταβαίνει στην Αθήνα και επιδίδει υπόμνημα στο Υπουργείο Οικονομικών καταγγέλλοντας την απουσία εφαρμογής των διατάξεων του μεταλλευτικού κανονισμού. Καθώς οι εργάτες προχωρούν σε γενική απεργία, η Κυβέρνηση των Αθηνών αποστέλλει έναν επιθεωρητή για να εξακριβώσει τις καταγγελίες των εργατών, ο οποίος φθάνοντας στα μεταλλωρυχεία της Σερίφου δεν διαπιστώνει παρατυπίες.
Φωτογραφία τραβηγμένη το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα που απεικονίζει τους μεταλλωρύχους στο πλάτωμα της σκάλας φόρτωσης εν ώρα δουλειάς.
Σε λίγες μέρες καταπλέει στο λιμάνι του Μεγάλου Λιβαδίου το ελληνικό φορτηγό πλοίο “Μαννούσι” για να φορτώσει μετάλλευμα. Οι εργάτες συγκεντρώνονται για να καθορίσουν τη στάση τους διότι με την άφιξη του καραβιού η εταιρεία είναι υποχρεωμένη -βάσει συμβολαίου- να φορτώσει εντός συγκεκριμένου χρόνου, πράγμα αδύνατο λόγω της απεργίας. Οι υπάλληλοι της εταιρείας προσπαθούν να παρασύρουν τους εργάτες να εργαστούν χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι, ο διοικητής της εταιρείας, σε συνεννόηση με τον πρόεδρο της κοινότητας και τον ανθυπασπιστή της χωροφυλακής του νησιού, αποστέλλει τηλεγράφημα προς το Υπουργείο Εσωτερικών αναφέροντας ότι οι εργάτες έχουν πυρπολήσει τις αποθήκες και δεν πρόκειται πλέον περί απεργίας αλλά περί στασιαστικού κινήματος που χρίζει καταστολής. Ο Ειρηνοδίκης Σερίφου αρνείται να υπογράψει το ψευδές τηλεγράφημα και η είδηση αρχίζει να διαδίδεται μεταξύ των Σεριφιωτών. Οι απεργοί συνεδριάζουν και αποφασίζουν να παραμείνουν στις θέσεις τους παρά το τεταμένο κλίμα, φυλάσσοντας τα βαγόνια στο πλάτωμα της γέφυρας φόρτωσης.
“[…] Το απόγευμα της ημέρας εκείνης, της 20ης Αυγούστου, παραμονής των σκηνών που εκτυλίχθηκαν, αφού έληξε η συνεδρίαση, η επιτροπή πήγε στην περιοχή φόρτωσης, άλλαξε τους φρουρούς και ειδοποίησε τους απεργούς να πάνε στα χωριά για να προμηθευτούν τρόφιμα”.
Τα αιματηρά γεγονότα που ακολουθούν αποτυπώνονται σε ένα σύντομο βιβλίο που έγραψε ο Σπέρας στις φυλακές της Σύρου τον Νοέμβριο του 1916 (“Η Απεργία της Σερίφου: Ήτοι Αφήγησις των αιματηρών σκηνών της 21ης Αυγούστου 1916 εις τα μεταλλωρυχεία του Μεγάλου Λειβαδίου της Σερίφου”). Ένα απόσπασμά του μπορείτε να διαβάσετε εδώ*.
Το μνημείο
Το μνημείο κατασκευάστηκε το 1984 με πρωτοβουλία του Συνδέσμου της “Αγ.Τριάδας”. Η αναθηματική πλάκα αναφέρει ότι από τη συμπλοκή της 21ης Αυγούστου έχασαν τη ζωή τους τέσσερις εργάτες. Σύμφωνα όμως με τη μαρτυρία του Σπέρα, που έζησε τα γεγονότα από κοντά, κατά τη συμπλοκή μεταξύ των απεργών και της βασιλικής χωροφυλακής σκοτώθηκαν πέντε εργάτες (τέσσερις επί τόπου και ένας μετά από δύο μέρες από τα τραύματά του), τέσσερις αστυνομικοί (εκ των οποίων ο υπομοίραρχος και ο ενωμοτάρχης), και τραυματίστηκαν 38. Στην αναθηματική στήλη απουσιάζει το όνομα ενός ακόμη νεκρού εργάτη ο οποίος δεν πέρασε στην ιστορία επειδή ατύχησε να πεθάνει δύο μέρες μετά τη συμπλοκή. Τα ονόματα των αυτουργών για τα αιματηρά γεγονότα είναι γνωστά.
Κάθε χρόνο, στην επέτειο των γεγονότων, πραγματοποιείται συγκέντρωση και τιμάται η μνήμη των εξεγερμένων Σεριφιωτών που κέρδισαν τελικά το οκτάωρο.
Το μνημείο στη σύγχρονη ιστορία του χωριού
Στις μέρες μας το μνημείο έχει παίξει κεντρικό ρόλο στη ζωή της νεολαίας του χωριού. Όπως θα δεις είναι ένας χώρος που μπορείς να καθίσεις (σχετικά) άνετα το βράδυ και από όπου μπορείς να εποπτεύεις το χωριό χωρίς να σε βλέπουν. Σε αυτό το μέρος αρκετές γενιές ανθρώπων έχουν συναντηθεί, έχουν συζητήσει, έχουν φιληθεί, έχουν ξαπλώσει ο ένας στην κοιλιά του άλλου κοιτώντας τ' αστέρια, έχουν σχολιάσει τη λάμπα της ΔΕΗ που χαλάει τη θέα προς τον ουρανό, έχουν κάνει πάρτι, έχουν χορέψει, και είναι ακόμη εδώ, ανάμεσά μας.
* Έχει καταβληθεί προσπάθεια να επικοινωνήσουμε με τους κατόχους των πνευματικών δικαιωμάτων του βιβλίου του Σπέρα. Το μικρό απόσπασμα διατίθεται για ιστορικούς λόγους και δεν είναι εμπορεύσιμο. Ελπίζουμε ότι ο Κώστας θα ήταν χαρούμενος με την επιλογή να δοθεί ένα μέρος του έργου του ελεύθερα στον επισκέπτη του Μεγάλου Λιβαδίου πάνω από 100 χρόνια μετά την αρχική του έκδοση.
